[310] วญฺจนํ วทติ ‘‘โคเปตฺวา’’อิจฺจาทินา, วณฺณนียํ กิญฺจิ วตฺถุํ โคเปตฺวา นิรํกตฺวา ตสฺส วณฺณนียสฺส อสมํ วิสมํ วิสทิสํ ปรมญฺญํ ยํ กิญฺจิ วตฺถุ ยทิ ทสฺสียเต กวินาติ อนุวทิตฺวา สา วญฺจนา มตาติ วิธียเตฯ

[310] อิทานิ วญฺจนาลงฺการํ ทสฺเสติ ‘‘โคเปตฺวา’’อิจฺจาทินาฯ วณฺณนียํ กิญฺจิ วตฺถุํ โคเปตฺวา ตสฺส วณฺณนียสฺส สมํ สทิสํ วา อสมํ วิสทิสํ วา ปรํ ยํ กิญฺจิ วตฺถุ ยทิ ทสฺสียเต กวินา, สา วญฺจนาอิติ มตาติฯ วญฺเจติ วณฺณนียํ เอตาย วุตฺติยาติ วากฺยํฯ

อสมวญฺจนา

[311]

ปุรโต น สหสฺเสสุ,

น ปญฺเจสุ จ ตาทิโน;

มาโร ปเรสุ ตสฺเส’สํ,

สหสฺสํ ทสวฑฺฒิตํฯ

[311] อุทาหรติ ‘‘ปุรโต’’อิจฺจาทิฯ มาโร กาโม ตาทิโน โลภาทีสุ ตาทิสตฺตา มุนิโน ปุรโต สมฺมุเข สหสฺสํ อิสโว อสฺสาติ สหสฺเสสุ จ น โหติฯ ปญฺจ อิสโว อสฺสาติ ปญฺเจสุ จ น โหตีติ วณฺณนีโย มาโรตฺร โคปฺยเตฯ ตสฺส โย ติภุวนํ ชยีฯ ปเรสุ อญฺญสตฺเตสุ สราเคสุ เอสมิสูนํ ทสวฑฺฒิตํ ทสหิ คุณิตํ สหสฺสํ, กถมญฺญถาภุวนตฺตยํ ชเยยฺยาติ มารํ โคเปตฺวา ทสสหสฺโสปลกฺขิตวตฺถนฺตรสฺส ทสฺสิตตฺตา อสมวญฺจนายํฯ

[311] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘ปุรโต’’อิจฺจาทินาฯ มาโร ตาทิโน ลาภาลาภาทีสุ อวิการิโน ตถาคตสฺส ปุรโต อภิมุเข สหสฺเสสุ จ สหสฺสสโรปิ น โหติ, ปญฺเจสุ ปญฺจ อิสุ จ ตาทิเส ฐเปตฺวา ปญฺจ อิสุ น โหติฯ

ปเรสุ สุคตสมฺมุเข อีทิเสสุปิ อญฺเญสุ สํกิเลเสสุ ตสฺส ติโลกเชตุโน มารสฺส เอสํ สรานํ ทสวฑฺฒิตํ ทสคณนาย วฑฺฒิตํ สหสฺสํ โหติ ทสสหสฺสํ โหตีติฯ วณฺณนียํ มารํ โคเปตฺวา ทสสหสฺสสงฺขฺยาหิ คณิตสฺส อญฺญสฺส สรสงฺขาตวตฺถุโน ทสฺสิตตฺตา อยํ อสมวญฺจนา นามฯ สหสฺสํ อิสโว อสฺเสติ จ, ปญฺจ อิสโว อสฺเสติ จ, ทสหิ วฑฺฒิตนฺติ จ วากฺยํฯ

สมวญฺจนา

[312]

วิวาท’มนุยุญฺชนฺโต,

มุนินฺทวทนินฺทุนา;

สมฺปุณฺโณ จนฺทิมา นา’ยํ;

ฉตฺต’เมตํ มโนภุโนฯ

[312] ‘‘วิวาท’’มิจฺจาทิฯ มโนภุโนติ กามสฺสฯ สมวญฺจนายํ ปุณฺณจนฺทํ นิรํกตฺวา ฉตฺตสฺส ทสฺสิตตฺตาฯ

[312] ‘‘วิวาท’’อิจฺจาทิฯ มุนินฺทวทนินฺทุนา สพฺพญฺญุโน มุขจนฺเทน วิวาทํ อนุยุญฺชนฺโต สมฺปุณฺโณ อยํ ปจฺจกฺโข จนฺทิมา น โหติฯ กิญฺจรหิ เอตํ จนฺทมณฺฑลํ มโนภุโน อนงฺคสฺส อุพฺภูติยํ ฉตฺตํ สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺตนฺติฯ วณฺณนียํ จนฺทมณฺฑลํ ฐเปตฺวา ตโต อญฺญสฺส จนฺทสทิสสฺส ฉตฺตสฺส ทสฺสิตตฺตา อยํ วุตฺติ สมวญฺจนา นามฯ มุนีนํ อินฺโทติ จ, ตสฺส วทนมิติ จ, อินฺทุสทิโส อินฺทุ, มุนินฺทวทนเมว อินฺทูติ จ, สมนฺตโต ปุณฺโณติ จ, มนสิ ภูโตติ จ วิคฺคโหฯ

[313]

ปรานุวตฺตนาทีหิ, นิพฺพินฺเทนิ’ห ยา กตา;

ถุติร’ปฺปกเต สา’ยํ, สิยา อปฺปกตตฺถุติฯ

[313] อปฺปกตตฺถุติํ ปกาเสติ ‘‘ปริ’’จฺจาทินาฯ ปเรสํ เยสํ เกสญฺจิ อนุวตฺตนํ เสวา, ตมาทิ เยสํ เตหิ นิพฺพินฺเทน วิรตฺเตน อปฺปกเต อสนฺนิหิเต พุทฺธิวิสเยเยว อิห กิสฺมิญฺจิ วตฺถุมฺหิ กตา ยา ถุติ สํราธนํ, สายํ อปฺปกตตฺถุติ สิยาฯ

[313] อิทานิ อปฺปกตตฺถุติํ ทสฺเสติ ‘‘ปรานุ’’จฺจาทินาฯ ปรานุวตฺตนาทีหิ อญฺญสฺส ยสฺส กสฺสจิ อนุวตฺตนาทีหิ นิพฺพินฺเทน อุพฺเพคํ ปตฺเตน อปฺปกเต อนธิคเต พุทฺธิวิสเย เอว อิห อิมสฺมิํ กิสฺมิญฺจิ วตฺถุมฺหิ กตา ยา ถุติ สํราธนสงฺขาตา ปสํสา อตฺถิ, สา อยํ อปฺปกตตฺถุติ นาม สิยาติฯ ปเรสมนุวตฺตนมิติ จ, ตํ อาทิ เยสํ ปรปีฬาทีนมิติ จ, น ปกโตติ จ, รกาโร สนฺธิโช, อปฺปกเต กตา ถุตีติ จ วากฺยํฯ

[314]

สุขํ ชีวนฺติ หริณา, วเนสฺว’ปรเสวิโน;

อนายาโสปลาเภหิ, ชลทพฺพงฺกุราทิภิฯ

[314] อุทาหรติ ‘‘สุข’’มิจฺจาทิฯ ชเลหิ ทพฺพงฺกุเรหิ ทพฺพติณุคฺคเมหิฯ อาทิสทฺเทน ตรุปลฺลวาทีหิฯ กีทิเสหิ? อนายาเสน เสวาปริกฺเลสาทินา วินา อุปลาเภหิ ปาปุณิตพฺเพหิฯ ปรมญฺญํ กิญฺจิ น เสวนฺติ สีเลเนติ อปรเสวิโนฯ ปรจิตฺตาราธนพฺยสนปรมฺมุขา หริณา วเนสุ สุขํ นิรากุลํ ชีวนฺตีติฯ เอตฺถ ราชานุวตฺตนกฺเลสนิพฺพินฺเทน สนฺนิหิตา มิควุตฺติ ปสํสิตาติฯ

[314] อิทานิ อุทาหรติ ‘‘สุข’’มิจฺจาทินาฯ หริณา มิคา อปรเสวิโน วุตฺติํ นิสฺสาย ปรํ อเสวมานา อนายาโสปลาเภหิ ปรปริคฺคหาภาวโต ปรเสวาปริสฺสมํ วินา ลพฺภนีเยหิ ชลทพฺพงฺกุราทิภิ อุทกทพฺพงฺกุรรุกฺขลตาปลฺลวาทีหิ วเนสุ อิจฺฉิติจฺฉิตารญฺเญสุ สุขํ ชีวนฺติ สุขชีวนํ กโรนฺตีติฯ เอตฺถ ราชเสวาพฺยสนปฺปตฺเตน เกนจิ อนธิคตาปิ มิคชีวิกา ปสํสิตา โหติฯ